Veelgestelde vragen

We hanteren vijf basisprincipes:
1. Elk mens is uniek.
2. Elk mens heeft het recht een eigen identiteit te ontwikkelen.
3. Elk mens heeft voor het ontwikkelen van een eigen identiteit persoonlijke relaties nodig; met andere mensen, met de zintuiglijke waarneembare werkelijkheid van natuur en cultuur, met de niet-zintuiglijk waarneembare werkelijkheid.
4. Elk mens wordt als volledig persoon erkend en ook zo benaderd.
5. Elk mens wordt als een cultuurdrager en-vernieuwer erkend en ook zo benaderd.

Suus Freudenthal formuleerde in Nederland als eerste de uitgangspunten voor het vormgeven van het jenaplanonderwijs. Ze worden pedagogische minima genoemd.

Overzicht pedagogische minima

Bezoek een school en praat met directie, groepsleiding, kinderen en hun ouders. Vaak geeft een school ook informatiebijeenkomsten. Bekijk bijvoorbeeld onze literatuurlijst.

Literatuurlijst

Het schoolleven zelf omvat voldoende situaties waarin een kind zich ook in sociaal-emotioneel opzicht kan ontwikkelen. Er zijn activiteiten die zich daarvoor in het bijzonder lenen. Kinderen leren aan en van elkaar.

Meestal komt de samenstelling tot stand door een combinatie van individuele vrijheid en noodzakelijke sturing.

•Leren leren/leven, de stamgroep is een oefenplaats.
•Leren helpen, samenwerken.
•Rekening leren houden met elkaar, zelfstandig werken.
•Kinderen zijn jongste-middelste-oudste.
•Kinderen maken het proces van leerling-gezel-meester (tafelgroep) mee.
•Leren van en met elkaar (inzet maatje, tutor, hulpje).

•Ontwikkelingsgericht kunnen werken, je kunnen optrekken.
•Beter kunnen inspelen op wat kinderen echt nodig hebben.

Zie: /nl/media/films

Niet anders dan in andere scholen met dien verstande dat kinderen met een ander ontwikkelingstempo niet of minder snel tot de categorie ‘probleemkind’ worden gerekend.

1. Je stelt je voor de ander open.

2. Het gesprek moet het ‘inclusief denken’ bevorderen waarbij alle gespreksdeelnemers gelijkwaardig zijn.

3. De ontmoeting met elkaar vormt de rode draad.

4. Het gesprek is de meest directe, opvoedende leervorm.

5. De nadruk ligt op betekenisgeving; heeft dat wat je zegt of doet of vraagt, hier en nu zin?

6. De nadruk ligt op de dialoog en niet op de discussie of op tweerichtingsverkeer.

7. Er is aandacht voor de echte vraag van de kinderen.

8. Er is gerichte aandacht voor gespreksdoelen, regels en taken.

9. De gesprekken vormen een spiegel voor de cultuur van de stamgroep.

10. In de kring komen in principe alleen die zaken aan de orde, die voor alle aanwezigen interessant zijn.

Voor meer informatie: kringen en kringgesprekken

Kringen en kringgesprekken

Spel is een van de vier basisactiviteiten binnen een jenaplanschool en vormt een wezenlijke bijdrage aan een harmonische ontwikkeling van kinderen.  De grondkrachten van de kinderlijke ontwikkeling (Petersen, 1988) worden door spel aangeraakt en krijgen op deze wijze vorm binnen de jenaplanschool.

Voor meer informatie: spel in de jenaplanschool

Spel in de jenaplanschool

1. Stamgroepleiders werken vanuit de doelen, verspreid over de stamgroepjaren.
2. Er wordt gewerkt in blokperiodes. Dit zijn lange tijdseenheden waarbij de klok niet leidend is.
3. De globale indeling van een blokperiode bestaat uit: instructies krijgen, zelfstandig werken, samenwerken, begeleidend handelen, directe feedback ontvangen en evalueren.
4. De stamgroepleider bevordert een  kwaliteitsbewuste houding van de kinderen.
5. Stamgroepwerk speelt waar mogelijk tijdens het werkproces een rol

Peter Petersen: “Vieren is een oervorm van communicatie, namelijk samen met anderen actief naar buiten toe optreden.” Petersen geeft aan, dat er voor een viering een echte aanlei­ding moet zijn. Feest en viering zijn voor hem oer-verschijnselen van het menselijk bestaan, die het mensen mogelijk maken specifieke erva­ringen op te doen. “Willen we echt aandacht geven aan het samenleven, dan dient viering een kenmerkende plek in het schoolleven in te nemen,” aldus Petersen.

Viering

De ruimte om de school moet zo ingericht zijn, dat kinderen worden gestimuleerd om op veel verschillende manieren te spelen. Er zijn plaatsen waar lekker gerend kan worden en waar je rustig kunt spelen. Er is een schooltuin waar kinderen zelf in kunnen werken.
Regelmatig bedenkt de school samen met de kinderen activiteiten om de buitenruimte aantrekkelijk te maken. Ouders worden bij de uitvoering betrokken.

Zelfstandigheid betekent het bezitten van bepaalde vaardigheden en een bepaalde houding. Ze kunnen zelf naar oplossingen zoeken; ze hoeven niet steeds bij de stamgroepleider te komen; ze helpen elkaar; ze accepteren  elkaars hulp; ze doen in hun eigen tempo en op hun eigen wijze hun werk; ze vinden voldoening in zelf gevonden oplossingen en voelen zich niet afhankelijk van de goedkeuring van de stamgroepleider. Meer informatie over de historische ontwikkeling van zelfstandigheid binnen het concept Jenaplan.

Historisch onderzoek zelfstandigheid in jenaplanscholen

Zelfstandig werken wordt in fasen, van onderbouw naar bovenbouw, opgebouwd; van een enkel taakje naar meerdere taakjes, dagtaakjes, weektaken en soms zelfs langere termijnplanning. Ook wordt gekeken naar wat het kind individueel aankan. Het voordeel van deze werkwijze is dat kinderen op het voortgezet onderwijs met agenda’s kunnen werken.

De Jenaplanschool is geschikt voor allerlei kinderen. Elke Jenaplanschool probeert aan te sluiten bij de ontwikkeling van elk individueel kind en tegelijkertijd zijn relatie met de groep te bevorderen. Vormen van differentiatie die veel voorkomen, zijn: niveaugroepen, in of buiten de groep; aparte instructietafels binnen de groep; individuele hulp tijdens de instructies of tijdens de blokperiode; vormen van extra professionele hulp; ouderhulp of hulp van onderwijsassistenten; werken in belangstellingsgroepen (keuzecursus).

De dagen zijn zo veel mogelijk ritmisch ingedeeld. De jenaplan-basisactiviteiten kring, werk, viering en spel komen gedurende een dag regelmatig terug.

Door vooraf te plannen en achteraf vast te stellen wat aan de orde is geweest.

Het rekenonderwijs in Nederland is gebaseerd op de vijf basisprincipes van ‘het realistisch rekenen’:
1. Rekenen in dagelijkse situaties, uitgaan van de realiteit.
2. Rekening houden met verschillen, niveaus en modellen, in tempo en binnen de leerlijn (concreet, schematisch en abstract rekenen).
3. Zelf oplossingen bedenken.
4. Samen ontdekken en leren van elkaar.
5. Begrijpen hoe dingen met elkaar te maken hebben.

Het werken binnen de stamgroep met verschillende leeftijden en het werken met wereldoriëntatie als hart van het jenaplanonderwijs biedt veel mogelijkheden om aan deze basisprincipes te voldoen.

Meer informatie over levend rekenen en bijbehorend boek ‘Dat telt’: Te bestellen via http://www.freinet.nl

Levend rekenen: verwijzing naar het boek Levend rekenen, da’s pas realistisch!? Te bestellen via http://www.freinet.nl
Voorbeelden van levend rekenen:  www.rekenhoek.nl

Zie film over Klassebox! dev.njpv.nl/nl/media/films

Wereldoriëntatie ofwel ‘stamgroepwerk’ zoals het tegenwoord vaak wordt genoemd, is in het Jenaplan het hart van het onderwijs. Andere vakken zijn hieraan ondergeschikt. Je leert bijvoorbeeld lezen opdat je het in wereldoriëntatie kunt toepassen. Ervaren, ontdekken en onderzoeken staan centraal, evenals luisteren naar, en het werken en spelen met verhalen.

De beoordeling krijgt vorm op basis van basisprincipe 19:
19. In de school vinden gedrags-en prestatiebeoordeling van een kind zoveel mogelijk plaats vanuit de eigen ontwikkelingsgeschiedenis van dat kind en in samenspraak met hem.
Toelichting:
Waar mogelijk probeert de stamgroepleider de beoordeling van geleverde prestaties te koppelen aan wat het kind voorheen presteerde. Is er vooruitgang, verrijking, verdieping? Prestaties van kinderen in de stamgroep worden als regel niet onderling vergeleken.

Hoe de inzet concreet gerealiseerd wordt, ligt aan de beschikbaarheid, tijdsinvestering en mogelijkheden van de ouders en aan de school. Wil de school een echte leef- en werkgemeenschap zijn, dan maken ouders op basis van gelijkwaardigheid hiervan onderdeel uit. Inzet van het potentieel van de ouders is daarbij vanzelfsprekend.

Er zijn jenaplanscholen die regelmatig een tevredenheidsonderzoek onder ouders houden. Om de kwaliteit van samenwerking tussen school en ouders te bevorderen en de communicatie op een hoog peil te houden, wordt dit sterk aanbevolen.

Jenaplan-oprichter Peter Petersen ging uit van de verschillen tussen kinderen. Daardoor week hij met zijn visie en uitwerking van het concept Jenaplan, af van het destijds gebruikelijke jaarklassensysteem. Van jenaplanscholen mag dan ook worden verwacht dat zij passend onderwijs aan kinderen geven.

De groepsleiding heeft als pedagogische opdracht het overdragen van onze cultuur en verworvenheden. Hierbij wordt rekening gehouden met de basisprincipes en de jenaplankernkwaliteiten. Stamgroepleiders gaan op voet van gelijkwaardigheid met de kinderen om, al nemen ze ook de leiding als de situatie daar om vraagt. Jenaplan is zeker geen ‘ze-mogen-doen-wat-ze-willen school’. Stamgroepleiders hebben begrip voor hun omstandigheden en ontwikkeling en proberen hen te begeleiden in hun ontwikkeling.

De stamgroepleider is de spil in de stamgroep. Hij of zij houdt alle ontwikkelingen bij en begeleidt de kinderen op hun weg naar zelfstandigheid. Ook springt de stamgroepleider goed in op hun belevingswereld en belangstelling van de kinderen. Hierdoor wordt een goed leef- en leerklimaat gecreëerd, waarbinnen de kinderen zich optimaal kunnen ontwikkelen.

De stamgroepleider zorgt in de eerste plaats voor een veilige (leer)omgeving. Duidelijke kaders met regels en afspraken vormen hierbij de basis. Binnen de kaders hebben kinderen de vrijheid om samen met anderen hun eigen persoonlijkheid te ontwikkelen en te groeien tot zelfstandige individuen. De stamgroepleider speelt hierbij op pedagogisch en didactisch vlak als begeleider een belangrijke rol.

Dit is sterk persoonsgebonden. Het voorbereiden neemt wel meer tijd in beslag als er thematisch en projectmatig wordt gewerkt. De hoeveelheid tijd die wordt gestoken in het nakijken is, net als op andere scholen, afhankelijk van de stamgroepleider. Veel stamgroepleiders gebruiken bij hun werkzaamheden zelfcorrigerend materiaal, waarmee de kinderen aan de slag kunnen. Andere stamgroepleiders doen dit niet.

Veel stamgroepleiders ervaren de taakdruk als pittig. Stamgroepleiders willen kinderen onderwijs op maat geven; observeren en registreren en het zoeken van de juiste lesstof voeren de taakdruk op. Omdat er meerdere leerjaren in een stamgroep zitten, zijn er meerdere instructiemomenten binnen een stamgroep. De thematische en projectmatige werkwijze op een jenaplanschool vergt ook de nodige voorbereidingstijd. Gelukkig weegt dit alles, in de meeste gevallen, niet op tegen het plezier waarmee het werk op een jenaplanschool wordt gedaan.

De begeleiding is afhankelijk van de school. Er zijn scholen die een beperkt aantal formatieplaatsen hebben en structureel niet veel tijd hierin investeren. Er zijn ook scholen met een eigen plan van aanpak.

Het omgaan met informatiebronnen, communicatietechnieken en technologie past uitstekend in het flexibele jenaplanonderwijs. Kinderen gebruiken de computer voor onderzoek, ontwerp en communicatie. Behalve bij rekenen en taal wordt ICT veel ingezet bij wereldoriëntatie. Het kritisch beoordelen van de data en de wens om goed geïnformeerd te worden, dragen bij tot kritisch en betrokken burgerschap.

Activerende vragen hebben de volgende eigenschappen:

•Er is meer dan één antwoord mogelijk.
•Ze zetten kinderen aan tot analyseren en nadenken.
•Ze banen een weg naar de eigen verbeelding.
•Ze bieden kinderen gelegenheid hun eigen ervaring weer te geven.
•Ze geven kinderen de kans hun eigen kennis te activeren.

Niet alle vragen hebben alle eigenschappen!

Zie menu media voor film over vragen stellen

Op diverse manieren en met name door de keuze van verhalen, de inhoud van wereldoriëntatie en de inhoud en het karakter van vieringen.

Er zijn enkele Jenaplanscholen voor het voortgezet onderwijs. Soms is er in een scholengemeenschap een afdeling die met jenaplan-elementen werkt.

Vo scholen Jenaplan

Scholen in het voortgezet onderwijs verschillen zo sterk van elkaar dat daarop niet een pasklaar antwoord gegeven kan worden. Het staat in ieder geval vast dat jenaplanscholen naar verhouding veel aandacht besteden aan wat in hoge mate bijdraagt aan succes in het voortgezet onderwijs, zoals zelfstandigheid en volharding, planning en het hebben van inzicht in eigen kunnen en beperkingen. De basisschool draagt er zo zorg voor dat kinderen de overgang als niet te groot ervaren. Van een school in het voortgezet onderwijs mag worden verwacht dat deze verder gaat met waar het kind zijn basisschoolperiode heeft afgesloten.  

Met opleidingen, cursussen, publicaties en met begeleiding in de school zelf. Daarvoor bestaan onderwijsinstellingen en organisaties.

Zie menu scholing

De NJPV verzorgt zelf conferenties en studiedagen. Zie menu evenementen

Ja, diverse instellingen verzorgen jenaplanopleidingen voor studenten en stamgroepleiders. Zie menu scholing

Peter Petersen (26-6-1884 - 21-3-1952), de initiator van het Jenaplan zegt daarover in zijn boek Der kleine Jenaplan (1927):

“Ik zou tijdens de vierde conferentie van de New Eductaion Fellowship in 1927 over mijn experiment in Jena* spreken. Toen ontstond als inleidend geschrift voor de deelnemers aan deze conferentie, ‘Der kleine Jenaplan’**. Vanaf dat moment werden de ideeën genoemd naar de titel van dit boekwerkje.”

*Jena is de stad in Duitsland waar nog altijd de universiteit staat waar Petersen werkte. 

**Der kleine Jenaplan is vertaald in het Nederlands en te bestellen via menu winkel

Meer informatie: 

Geschiedenis NJPV

Het concept Jenaplan wordt voortdurend geactualiseerd. Scholen geven zelf op grond van de basisprincipes inhoud aan hun onderwijs, rekening houdend met een steeds veranderende samenleving. Kees Both schreef eind jaren ’90 het boek ‘Jenaplan, op weg naar de 21e eeuw?’ , waarin hij een synthese maakt tussen het gedachtegoed van Peter Petersen, Suus Freudenthal en de actuele onderwijssituatie. In 2014 verscheen ‘Jenaplan, school waar je leert samenleven’, een boek dat zich sterk richt op de praktijk van het jenaplanonderwijs.

Jenaplan zie je met name terug in Duitsland en Vlaanderen. In 2019 wordt na een uitgebreide en gedegen voorbereiding, in Japan de eerste jenaplanschool opgericht.

Verzamellijst buitenlandse jenaplanscholen

Door het jenaplanonderwijs te ervaren … Bezoek een school en praat met directie, groepsleiding, kinderen en hun ouders. Vaak geeft een school ook informatiebijeenkomsten. Bekijk bijvoorbeeld onze literatuurlijst.

Nederlandse jenaplanboeken

Het jenaplanconcept staat of valt met de intrinsieke motivatie van een schoolteam. Werken vanuit Jenaplan vraagt een ondernemende houding; een school moet openstaan voor een eigen onderwijsconcept dat door stamgroepleiders en kinderen wordt ontworpen. Andere vereisten zijn: goed kunnen observeren en organiseren, zicht hebben op ontwikkelingsprocessen en het hebben van inhoudelijke bagage om in te kunnen spelen op de behoefte van het kind.

De basisprincipes vormen de waarden van het jenaplanconcept. Bij elk basisprincipe horen een aantal indicatoren waaraan de praktijk van de eigen school ‘getoetst’ kan worden.

De geschiedenis van de basisprincipes geeft inzicht in de het ontstaan van het jenaplanonderwijs.

Basisprincipes

Indicatoren basisprincipes

Geschiedenis basisprincipes

De kwaliteitscriteria maken het concept Jenaplan concreet en brengen de basisprincipes terug tot zes kernthema’s. Dit artikel geeft aanvullende informatie.

Indicatoren Kwaliteitscriteria

Achtergrondinformatie kwaliteitscriteria

Jenaplankernkwaliteiten bevatten uitgangspunten voor de inrichting van een jenaplanschool. Elke erkende jenaplanschool baseert hierop een eigen ontwikkelingsplan.

Jenaplankernkwaliteiten

De jenaplanessenties zijn de extra vaardigheden en gedragslijnen waaraan kinderen gedurende hun schoolloopbaan op een jenaplanschool werken. Zij leveren een bijdrage aan het bevorderen van de ondernemende houding bij kinderen.

Jenaplanessenties

Jenaplan is een concept dat uitgaat van een aantal basisprincipes. Deze uitgangspunten gaan over mensen, maatschappij en opvoeding. De basisprincipes zijn niet vrijblijvend; het zijn streefdoelen waaraan het leven en werken in school moet worden getoetst. ‘Elk mens wordt als totale persoon erkend’, is bijvoorbeeld een basisprincipe dat in een school gestalte krijgt. In de praktijk zal zo’n uitgangspunt omgezet moeten worden in dagelijkse, concrete situaties. De basisprincipes zijn op elke jenaplanschool hetzelfde, de invulling ervan verschilt.

Basisprincipes

- Door de pedagogische relatie boven de onderwijskundige relatie te stellen.
- Door onderwijs in samenhang aan te bieden, waarbij wereldoriëntatie/stamgroepwerk het hart van het onderwijs vormen.
- Door principieel uit te gaan van verschillen tussen kinderen en van dit gegeven gebruik te maken.
- Door stamgroepen te vormen, samengesteld uit meerdere leerjaren, waarbinnen bovenstaande uitgangspunten het best tot hun recht komen.

Jenaplan heeft onmiskenbaar een positieve invloed gehad op het Nederlandse (basis)onderwijs. Het concept Jenaplan heeft een aantal elementen die andere scholen hebben overgenomen en deel uitmaken van het wettelijk kader.
In het oog springen:
• Meer aandacht voor heel het kind.
• Aandacht voor de pedagogische relatie.
• Zelfstandig en zelfverantwoordelijk werken.
• Het werken met kringen.
• Coöperatief leren/ werken in groepen.
• Niveaugericht werken.
• Wereldoriëntatie.
• Aandacht voor de zingevende dimensie.
• Differentiatie, uitgaan van verschillen.

Na de jaren zestig namen veel Nederlandse basisscholen delen uit het concept Jenaplan over, zoals bijvoorbeeld de elementen Kring en Vieringen. Maar dat betekent niet dat ook de bedoelingen van jenaplanonderwijs gemeengoed zijn geworden. Jenaplan gaat uit van een leef-werkgemeenschap, waarbij ouders, stamgroepleiders en kinderen gezamenlijk werken aan de vormgeving van de school. Het belangrijkste verschil blijft het leerstofklassensysteem waarop andere scholen zich richten. Hierbij komt in een leerjaar een vaste portie leerstof aan de orde. Een kind dat er niet in slaagt zich deze eigen te maken loopt achter en kan blijven zitten. Met dat uitgangspunt heeft Jenaplan radicaal gebroken. Kinderen hoeven dus niet in dezelfde tijd hetzelfde te leren.