Jenaplan en het voortgezet onderwijs

Mensenkinderen 177, december 2022

Hoewel Peter Petersen zijn Jenaplan ontwikkelde voor kinderen ver voorbij de basisschoolleeftijd, zijn er in Nederland – mede door het vroege selectiemoment in groep 8 – slechts een handvol vo-scholen met een jenaplansignatuur. Maar nieuwe initiatieven komen op. Met het team van de Boxmeerse jenaplanlocatie Metameer ontwikkelt Roger Janssen al jaren het concept door naar de vo-leeftijd. Dat vraagt aanpassingen: op Metameer tref je geen schoolwoonkamers of driejarige stamgroepen. Wel geïntegreerd, vakoverstijgend onderwijs en vooral: geen splitsing in vmbo, havo of vwo vóór het vierde leerjaar. De doortastende conceptontwikkeling in het vo is een voorbeeld voor alle jenaplanscholen.

Kees opent: Resultaten uit het verleden 
Met zijn oudste dochter bezoekt Kees Groos open dagen, ook op zijn eigen oude middelbare school. Meteen al in de hal komt oud zeer boven. Kees heeft altijd gedacht dat het gepest aan zijn eigen kleinzerigheid lag. Zijn dochter kiest onomwonden waar Kees destijds niet voor koos.

Reportage: Metameer in Boxmeer
De groepswet, samengesteld en verbeeld door elke mentorgroep. Wiskunde in de kring. Een ontwerp uit de natuur maken van industriële materialen en zo de fluïde grenzen tussen cultuur en natuur verkennen... Jenaplanopleider VO Roger Janssen laat ons zijn school Metameer zien en neemt ons mee in de jenaplanopleiding, die hij er met het team doorontwikkelde – helemaal toegespitst op de wensen en eisen van het voortgezet onderwijs: “Het gaat erom goede gewoontes in te slijpen rondom geleefde jenaplanessenties.”

Hilde in de praktijk: Dag knusse basisschool, hallo imposante middelbare!
Hilde Paulsen houdt van een warme overdracht. Zo warm dat zij altijd meegaat, als de achtstejaars de twee vo-scholen in hun stadje bezoeken voor een proefochtend. In de kring wordt alles nabesproken, met de gespitste oren van de zesde- en zevendejaars erbij. “We waren weer de jongsten op dat plein. Maar dat hebben we in de stamgroep ook meegemaakt.”

Wies en Thea: iconisch jenaplanduo
Jarenlang vormden ze een onafscheidelijk duo: Wies Boschma en Thea Wieringa, de fakkeldragers van het Jenaplan op de illustere vernieuwingspabo De Eekhorst (nu NHL Stenden Assen). Dit jaar zwaaiden ze af. Samen negentig jaar onderwijservaring – van kleuterjuf tot schoolleider, van vrouw in de door mannen gedomineerde bovenbouw tot docent pedagogiek.

Filosofiekring: Tiener ben je. En opeens overspoeld door levensvragen
Het duurde tot haar zeventiende voor Sabine Wassenberg erachter kwam dat er zoiets als filosofisch denken bestaat: “Eindelijk voelde ik dat het niet raar was, wanneer ik mijn vriendinnen vroeg of ze dachten dat Ware Liefde bestaat. Eindelijk was er een woord, ‘filosofie’, dat mijn hele zoektocht bestaansrecht gaf.” Een pleidooi voor filosofisch onderwijs, juist in die ingewikkelde tienerjaren.

Judith mijmert: Vasthouden en loslaten
Betrokkenheid is zo’n ander ding op de basisschool. Op zoveel manieren kun je daar deelgenoot zijn van de wereld van je kind. Dat realiseert Judith zich als haar oudste dochter voor het eerst naar de middelbare school fietst.

Het Grote Interview: Dick van der Wateren en de Denkende Klas
“Wat ik geleerd heb in het onderwijs: als je vertrouwen geeft, komt het met rente terug”, zegt natuurkundeleraar en filosoof Dick van der Wateren. Zijn onderwijspraktijk is er een van vragen stellen. Van ook als leraar verwonderd en nieuwsgierig zijn. Op de NJPV-conferentie gaf Dick een drukbezochte workshop over hoe je vragenderwijs komt tot een ‘denkende klas’: “Als je niet anders uit je onderwijs komt dan je erin bent gegaan, wat heb ik als leraar dan toegevoegd aan jouw leven en leren?”

De stelling: ‘In het voorgezet onderwijs moet elke toets herkansbaar zijn’
“Dit is de stelling van mijn leerling Max van Roozendaal, uit 4V van het ECL in Haarlem, voor zijn betoog bij Nederlands”, schrijft docent Dick van der Wateren: “Een stelling die me recht uit het hart gegrepen is. Max komt met sterke argumenten, waarvan ik benieuwd ben wat anderen – docenten, ouders, leerlingen – ervan vinden.”

Berna’s boeken: Young Adults fictie
“Wat een fantastische bron hebben we aangeboord met Jenaplan en het vo”, schreef boekenrecensent Berna van der Linden aan de redactie. Het gaf haar de gelegenheid zich te verliezen in de wereld van Young Adult-literatuur. Waar vroeger tussen kinderboek naar volwassenliteratuur een grote kloof gaapte, is er nu YA, een genre met een eigen toon, thematiek en energie.

Onderzoek: Geschiedenis als hart van je onderwijs
Peter Petersen verzuchtte ooit dat hij wel een minimumleerstof voor een vak als geschiedenis zou willen. Be careful what you wish for: inmiddels liggen er bergen leerdoelen en curriculalijnen. In het eerste deel van dit tweeluik stond schoolleider en historicus Harry Havekes stil bij de jenaplanbasisprincipes die al een kernachtige handreiking zijn voor inlevend (geschiedenis) onderwijs. In dit slotdeel sterkt hij ons verder: kritisch leren denken helpt kinderen om goede redeneringen van ‘cherrypicking’ en ‘fakenews’ te onderscheiden.

Arjen Achterop: het tienercollege als vluchtheuvel
In de jaren zestig en zeventig heette het ‘de Middenschool’, schrijft Arjen Tabak: “Het onderwijs zou er eerlijker en democratischer van worden, stelde PvdA-onderwijsminister Jos van Kemenade. De middenschool strandde. Maar de laatste jaren gaat het weer vaak over de schadelijkheid van de vroege selectie van leerlingen naar zeven smaken voortgezet onderwijs in Nederland.”

Lees het hele themanummer 'Jenaplan na je twaalfde'. Een papieren nummer bestellen? Klik hier!